Po seminarium - maj 2008

04.06.2008 11:27:23

29 maja 2008 - Agata Tuszyńska wygłosiła referat nt. "Wiera Gran - kolaborantka czy ofiara?" , po którym odbyła się niezwykle ciekawa i burzliwa dyskusja ...

29 maja 2008 o godz. 10.00
Agata Tuszyńska
Wiera Gran - kolaborantka czy ofiara?

  Kim była Wiera Gran? Ofiarą wojny czy może ofiarą samej siebie i własnego lęku? Niesłusznie skrzywdzoną pomówieniem kobietą czy człowiekiem ratującym życie? Była niewątpliwie gwiazdą, która nigdy nie wyszła zza muru.
Najmłodsza córka Luby i Eljasza Grynbergów, Wiera, urodziła się w 1916 roku w Rosji. Jej matka prowadziła koszerną kuchnię i paliła szabasowe świecie. Wiera odmawiała mówienia w jidisz.
Miała wszystko, czego potrzeba wschodzącej gwieździe – egzotyczną urodę, piękny niski kontralt, i muzykę we krwi. Była tak nieśmiała, że pierwsze piosenki śpiewała zza sceny obawiając się zetknięcia z publicznością. Podobno debiutowała mając piętnaście lat, ale nikt nie jest pewien rachunku. W połowie lat 30-tych stała się ulubienicą warszawskich nocnych lokali. Do Paradisu na Nowym Świecie przychodzono specjalnie dla niej. Do lata 1939 nagrała kilkadziesiąt piosenek o wszelkich barwach miłości.
Wiera Gran przekroczyła bramę warszawskiego getta w kwietniu 1941. Podzieliła los żydowskich mieszkańców miasta. Wkrótce rozpoczęła pracę w popularnej kawiarni Sztuka na Lesznie. W części miasta wydzielonej murem śpiewała po polsku piosenki z czasu beztroski. Akompaniował jej Władysław Szpilman. Szlagierem getta stała się jego piosenka ze słowami Władysława Szlengla Walc Casanova.

Spędziła w dziennicy zamkniętej okres od wiosny 1941 do lata 1942. Całe jej dalsze życie było konsekwencją tych kilkunastu miesięcy. 

Kolejne dramatyczne lata przeżyła na aryjskich papierach pod opieką swego męża Polaka. Starciła matkę i siotry, straciła dziecko. Przeżyła. 

Po wojnie została oskarżona o współpracę z gestapo lub – zarzuty formułowano rόżnie – o utrzymywanie stosunkόw z osobami wspόłpracującymi z gestapo, głόwnie niechlubną „trzynastką”. Aresztowano ją na krótko w maju 1945 roku.
Prokuratura Sądu Specjalnego umorzyła dochodzenie 26 listopada 1945 roku „wobec braku cech przestępstwa”. Sąd koleżeński ZASP-u i Związku Zawodowego Muzykόw stwierdził w kwietniu 1946, że Wiera Gran „nie uchybiła w niczym honorowi Polki”, wobec czego posiada pełne prawo do wykonywania zawodu. Po pόłtora roku przesłuchań świadkόw, w styczniu 1949 Sąd Obywatelski przy Centralnym Komitecie Żydόw Polskich ogłosił wyrok uniewinniający. Nie udowodniono stawianych pieśniarce zarzutόw. Plotki i pomόwienie nie ucichły jednak.

W 1950 roku Wiera Gran wyemigrowała do Izraela.

Kim byli jej oskarżyciele i jakie mieli dowody jej „przestępstwa”? Czy sami nie byli uwikłani w pułapki procesu „przeżycia”? Jaka płacono cenę za ocalenie? Komu wolno sądzić ocalałych?

Trzy kolejne sądy oczyściły Wierę Gran ze stawianych jej zarzutów. A mimo to piętno „kolaborantki” i „gestapowskiej kurwy” ścigało ją przez całe życie. Tak w Izraelu, jak później w Wenezueli i we Francji, gdzie osiadła na stale. Na ile na nie zasłużyła? Co naprawdę stało się w getcie, w kawiarni Sztuka, w relacji z Władysławem Szpilmanem i Jonasem Turkowem, jednym z autorόw oskarżenia?

W latach 60-tych i 70-tych Wiera Gran zarabiała na życie śpiewaniem w paryskich kabaretach. Wojenna historia, jej echa i cienie pochłaniały ją i obezwładniały coraz bardziej. W 1980 roku wydała własnym sumptem książkę zatytułowaną Sztafeta oszczerców. Opowiada w niej dramatyczne dzieje walki z pomównieniami i zaszczuciem, jakich doznawała przez lata.  Odebrali mi głos do śpiewu – powtarzała – nie odbiorą do krzyku.

Czuła się pogrzebana za życia. Zmarła w Paryżu 19 listopada 2007 roku.
 

Agata Tuszyńska - pisarka, poetka i reportażystka, jest m.in autorką biografii noblisty Isaaca Bashevisa Singera, pisarki Ireny Krzywickiej, findesieclowej aktorki Marii Wisnowskiej i współodkrywcy szczepionki przeciw polio, Hilarego Koprowskiego. Jej biografię I.B.Singera, wydaną w USA w 1998 roku The New York Times nazwał książką wzruszającą, która "przywraca do życia umarły świat".W 2005 roku opublikowała Rodzinną historię lęku – opowieść o własnej podwόjnej polsko-żydowskiej tożsamości, będącą rόwnocześnie prόbą rozwikłania węzłόw powojennej Polskiej historii. Francuskie tłumaczenie Rodzinnej... (Grasset, 2006) zostało mianowana do prestiżowej nagrody Medicis. Angielski przekład ukaże się w 2008 roku w nowojorskim wydawnictwie Alfred Knopf. Tuszyńska jest laureatką nagrody PEN Club-u im. Ksawerego Pruszyńskiego i wielu stypendiόw w USA, Kanadzie, Francji i  Izraelu. Wykłada sztukę reportażu i wywiadu literackiego na Uniwersytecie Warszawskim i Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.